Zapraszamy do zapoznania się z wirtualną wystawą zatytułowaną Plock1918.pl. Stulecie odzyskania przez Polskę niepodległości jest okazją do zaprezentowania interesujących dokumentów z zasobu Archiwum Państwowego w Płocku. Wystawa zrealizowana została w ramach projektu dofinansowanego przez Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych.

W nocy z 10 na 11 listopada 1918 roku żołnierze niemieccy stacjonujący w Płocku utworzyli Radę Żołnierską, która pozbawiła dowództwa oficerów. Od rana płocczanie wylegli na ulice na wieść o niezwykłych wydarzeniach. W południe do niemieckiego naczelnika powiatu udała się delegacja na czele z burmistrzem Aleksandrem Macieszą i przewodniczącym Rady Opiekuńczej Powiatu Płockiego – Ryszardem Żółtowskim. Niemiecki Naczelnik zgodził się na przekazanie władzy w mieście. Wieczorem w Płocku pojawił się Kazimierz Dziewanowski – Komisarz Rządu na okręg płocki. Władza przeszła w ręce polskie. Rozpoczęło się przejmowanie urzędów i koszar. Dnia 12 listopada w Bazylice Katedralnej odprawiono Mszę św. dziękczynną.

W zasobie Archiwum Państwowego w Płocku zachowało się szereg dokumentów pokazujących proces narodzin państwa polskiego w wymiarze lokalnym płockim. Niniejsza wystawa prezentuje dokumenty obejmujące okres od 1917 roku, kiedy za przyzwoleniem niemieckich władz okupacyjnych zaczęły się kształtować polskie władze lokalne po rok 1918, kiedy to przejęcie władzy faktycznie nastąpiło. Na wystawie prezentujemy dokumenty z zespołów: Cesarsko-Niemiecki Zarząd Cywilny w Płocku 1915-1918, Akta miasta Płocka 1808-1950 [1952], Inspektor Szkolny w Płocku [1879] 1917-1939, Starostwo Powiatowe w Płocku 1918-1939 i Akta miasta Gąbina 1812-1950 [1952]. Ze względu na swój charakter dominuje w nich problematyka kształtowania się władz lokalnych w Płocku i okolicy, kształtowanie się szkolnictwa a także problemy życia codziennego mieszkańców Płocka i okolic. Ułożone w sposób chronologiczny mają zobrazować przebieg wydarzeń w Płocku w 1918 roku.

W zespole: Cesarsko-Niemiecki Zarząd Cywilny w Płocku 1915-1918 zachowały się listy wstępujących dobrowolnie do Wojska Polskiego (dok. nr 1). W Aktach miasta Płocka można zobaczyć m.in. dokumenty związane z funkcjonowaniem Rady Miejskiej Płocka z lat 1917-1918. Interesująca jest korespondencja obrazująca początki Rady oraz funkcjonowania Płocka w Związku Miast Królestwa Polskiego. Po 54 latach przerwy życia samorządowego w Królestwie stajemy dzisiaj jako pierwsza Rada Miejska z wyborów do pracy dla dobra naszego starożytnego Grodu Mazowieckiego, stajemy w wielkiej politycznej chwili, gdy Naród Polski rozpoczyna odbudowę Niepodległego Państwa Polskiego - słowa te można przeczytać w jej pierwszej odezwie (dok. nr 2). Gratulacje i życzenia złożyli wtedy: Biskup Płocki ks. Antoni Julian Nowowiejski i Wiceprezes Towarzystwa Naukowego Płockiego Stefan Rutski – późniejszy pierwszy dyrektor Archiwum Państwowego w Płocku (dok. nr 3 i 5). Wśród dokumentów zachowała się też korespondencja płockich władz z Tymczasową Radą Stanu (dok. nr 4 i 6). Najważniejszym problemem schyłku niemieckiej okupacji w Płocku i okolicy były rekwizycje i związane z nimi głód i niedożywienie uboższych warstw ludności. Władze miasta na czele z burmistrzem Aleksandrem Macieszą starały się zaradzić tej trudnej sytuacji. Wśród prezentowanych dokumentów znajdziemy wniosek Przewodniczącego Rady Miejskiej z kwietnia 1917 roku dotyczący pomocy i wsparcia dla mieszkańców miasta ze strony władz powiatu w związku z trudną sytuacją aprowizacyjną w tym zmniejszeniem racji żywnościowych. Ludność Płocka wyrażała swoje wzburzenie a Rada Miejska zdecydowała się wysłać delegację do Naczelnika Powiatu, która miała wyjaśnić grozę sytuacji i poprosić o wsparcie (dok. nr 7 i 8). Sytuacja była fatalna także w zakresie stanu sanitarnego miasta, co sprzyjało rozwojowi różnego rodzaju chorób. Świadczy o tym zachowany raport specjalnej komisji z dnia 4 sierpnia 1917 roku oraz protokół Komisji Finansowo-Budżetowej Rady Miasta. Sytuacji starano się zaradzić zatrudniając lekarza oraz organizując wywóz nieczystości (dok. nr 9).

Po tzw. kryzysie przysięgowym i osadzeniu Józefa Piłsudskiego w więzieniu władze zakazały w marcu 1918 roku publikacji jego podobizny i obchodzenia jego imienin (dok. nr 10). Jest to ciekawy przykład wpływu wielkiej polityki na bieg wydarzeń w prowincjonalnym Płocku.

W Aktach miasta Płocka znajdziemy także rozkazy dzienne Naczelnika Milicji Miejskiej w Płocku. W rozkazie wydanym dnia 8 kwietnia 1918 r. na święto tej formacji możemy przeczytać: Pamiętajmy, że jesteśmy zaczątkiem Polskiej władzy wykonawczej (dok. nr. 11). W Rozporządzeniach burmistrza miasta Płocka znajdziemy przykłady organizacji pracy biurowej w Magistracie 100 lat temu (dok. nr 19). Wiele uwagi poświęcano także przejmowaniu mienia oraz zaradzenia tzw. głodowi mieszkaniowemu (dok. nr 20-21). W sierpniu 1918 roku władze miasta zwróciły się z prośbą do władz niemieckich o zwolnienie z niewoli 104 płocczan byłych żołnierzy armii rosyjskiej (dok. nr. 22).

Pod koniec września 1918 roku Płock odwiedził Legat papieski Achilles Ratti, późniejszy papież Pius XI. Śladem tej wizyty jest zachowana w Aktach miasta Płocka notatka Aleksandra Macieszy (dok. nr 24). Z kolei w październiku złożono wniosek o uzupełnienie składu Rady o przedstawicieli Stowarzyszenia Robotników Chrześcijan, Narodowego Związku Robotniczego i Stronnictwa Niezawisłości (dok. nr 25). Wreszcie nadeszła wyczekiwana niepodległość. W deklaracji Rady Miejskiej z dnia 11 listopada 1918 roku możemy przeczytać m.in.: Chcemy na dziś: usunięcia bezprawia i przywilejów, chleba dla głodnych, pracy dla bezrobotnych, dachu dla bezdomnych, opału i odzieży dla biednych, bezpieczeństwa dla uczciwych (dok. nr 28).

W zespole Akta miasta Płocka 1808-1950 [1952] przeczytamy także pierwszą instrukcję dotyczącą wieszania flagi państwowej oraz dokument ze znamiennymi słowami: Pozwolił nam Bóg dożyć chwili, na którą tyle lat biedna nasza Polska z tęsknotą oczekiwała, chwili, gdy możemy powiedzieć: Jesteśmy nareszcie sami. Sami. Tak dnia 14 listopada 1918 roku napisał do swoich podwładnych naczelnik płockiej Milicji Miejskiej Karol Bauer. (dok. nr 31). Jednocześnie swoje żniwo zbierał brak dożywienia ludzi i fatalne warunki sanitarne. W obwieszczeniach i rozporządzeniach z tego okresu znajdziemy wykaz chorób będących zagrożeniem dla zdrowia i życia. Wśród nich były: cholera, tyfus, dezynteria, malaria i grypa. (dok. nr 34).

W zespole archiwalnym Inspektor Szkolny w Płocku [1879]1917-1939 znajdziemy interesujące dokumenty dotyczące kształtowania się szkolnictwa w Płocku, programów nauczania, świadectw i podręczników (dok. 12-18), kwestia archiwaliów byłego Gimnazjum Gubernialnego (dzisiejsza Małachowianka) (dok. nr 23) i dni wolnych od zajęć szkolnych (dok. nr 35).

Z zespołu Akta miasta Gąbina 1812-1950 [1952] prezentujemy protokoły Rady Miejskiej. Dnia 12 listopada wydała ona odezwę zaczynającą się od słów: Obywatele! Wczoraj wieczorem Niemcy uciekli. Jesteśmy wolni. Śród strzałów objęliśmy obowiązek obrony Naszego życia i mienia. Wszystkich wzywamy do zachowania spokoju (…). Dokumenty pokazują proces kształtowania się i organizacji władz Gąbina oraz rozwiązywanie problemów miasta w trudnym okresie początków niepodległości. (dok. nr 30, 32 i 38).

W aktach zespołu Starostwo Powiatowe w Płocku 1918-1939 interesujące są protokoły Rady Powiatowej. Pierwsze jej zebranie odbyło się 25 października 1918 roku. Zajmowała się sprawami organizacyjnymi oraz kwestią zaopatrzenia miasta w żywność (dok. nr 26). Na początku listopada podjęto temat oszacowania strat wynikających z niemieckich rekwizycji. Wybrano także władze Wydziału Wykonawczego. Zdominowali go ziemianie. Prezesem został Kazimierz Dziewanowski a zastępcą Tadeusz Sułowski (dok. nr 27). Dnia 12 listopada Rada podjęła decyzję o utworzeniu Milicji Powiatowej. Jednocześnie przystępująca do walki politycznej lewica doprowadziła do włączenia w skład Wydziału Wykonawczego Rady Powiatowej przedstawicieli powstałej w nocy z 11 na 12 listopada płockiej Rady Robotniczo-Żołnierskiej (dok. nr 29). Pod koniec listopada Rada Powiatowa zajęła się rozwiązywaniem bieżących spraw (dok. nr 37).

Całość wystawy zamyka wykaz instytucji z których wywieziono dokumenty do Rosji w czasie I wojny światowej (dok. nr. 39) oraz obwieszczenie o poborze do wojska. Polska musiała jeszcze wywalczyć sobie granice (dok. nr 40).

✻ ✻ ✻

• ↼ Przejdź do galerii ⇀