Archiwum Państwowe w Płocku - Wystawa wirtualna

Łęczyca, podobnie jak całość ziem polskich zajętych  przez siły zbrojne III Rzeszy we wrześniu 1939 r. do 25 października znajdowała się pod administracją zarządu wojskowego. Administracja zarządu wojskowego na okupowanych ziemiach polskich według pierwotnych planów miała trwać do końca 1939 r. Termin ten jednak przyspieszono i już 8 i 12 X 1939 r. Adolf Hitler wydał dwa dekrety: pierwszym wcielał do III Rzeszy polskie ziemie zachodnie, drugim z resztek okupowanych ziem Polski tworzył Generalne Gubernatorstwo (GG). Obydwa te dekrety weszły w życie 26 października i dotychczasowy zarząd wojskowy okupowanych ziem polskich zastąpiony został przez administrację cywilną.

W wyniku dekretu inkorporacyjnego z 8 X 1939 r. zachodnia część woj. łódzkiego została wcielona do III Rzeszy i znalazła się w granicach utworzonego Okręgu Rzeszy Poznań. Przynależność środkowej i wschodniej części ziem woj. łódzkiego nie została wówczas ostatecznie rozstrzygnięta. Początkowo pow. łęczycki wraz z powiatami: brzezińskim, kutnowskim, łaskim, łódzkim, piotrkowskim, radomszczańskim należał do Generalnego Gubernatorstwa. W wyniku jednak zabiegów miejscowych Niemców, większość tych ziem, w tym i Łęczyca z dniem 9 XI 1939 r. została włączona do okręgu Poznań przemianowanego 29 I 1940 na tzw. Okręg Rzeszy Kraju Warty. W wyniku podziału administracyjnego okręgu Łęczyca wraz z powiatem weszła w skład rejencji kaliskiej, a po przeniesieniu siedziby jej władz do Łodzi 1 IV 1940 r. – rejencji łódzkiej.

W Kraju Warty, podobnie jak na pozostałych ziemiach wcielonych do III Rzeszy, pełnia władzy administracji ogólnej, partyjnej i policyjnej skupiona została w osobie namiestnika okręgu (Reichsstatthaltera) – A. Greisera. Był on jednocześnie kierownikiem partii w okręgu oraz wyższą władzą policyjną. Władza niższej instancji koncentrowała się w rękach prezesów rejencji, którym bezpośrednio podlegali landraci, kierujący administracją powiatów. Najniższymi szczeblami administracji terenowej były obwody utworzone na bazie przedwojennych gmin miejskich i wiejskich. Na ich czele stali powołani przez namiestnika na wniosek landratów – komisarze, zwani w miastach potocznie burmistrzami.

O umieszczeniu we wrześniu 1939 r. władz pow. łęczyckiego w Ozorkowie zadecydowały nie tylko względy lokalowe, ale i narodowościowe. Dopiero 12 II 1942 r., gdy  Łęczyca w wyniku niemieckiej polityki narodowościowej została uznana przez hitlerowskie władze okupacyjne za dostatecznie zgermanizowaną, przeniesiono siedzibę landrata z Ozorkowa do Łęczycy. Landratami pow. Łęczyckiego kolejno byli: E. Vogel (podpis wymienionego w zachowanych plakatach) do końca 1940 r., W. Madre 1940-1941, od 12 II 1942 r. R. Kolmeier – Niemcy z Rzeszy.

Landraci pow. łęczyckiego, podobnie jak i pozostali w nowo utworzonych okręgach Rzeszy, byli głównie inicjatorami i organizatorami akcji: wysiedleń ludności polskiej do GG, wywózek na roboty przymusowe do III Rzeszy, tworzenia gett i zagłady ludności żydowskiej oraz zniewalania i eksterminacji ludności polskiej, grabieży jej mienia. Polecenia i zarządzenia wydawane przez nich wykonywali komisarze obwodów wiejskich i miejskich. Obwód był najniższym szczeblem administracji państwowej. Zarządzający nim komisarz tworzył człon pośredni między landratem, a ludnością zamieszkałą na podległym mu obszarze. Władzę sprawował według obowiązujących przepisów oraz instrukcji i poleceń władz zwierzchnich, zwłaszcza landrata. Oprócz kierownika administracji państwowej był on miejscową władzą policyjną oraz urzędnikiem stanu cywilnego.

Pierwszym komisarycznym burmistrzem Łęczycy, wyznaczonym przez okupacyjne władze zarządu wojskowego został J. Gietner – przedwojenny wiceburmistrz tego miasta. Funkcję sprawował krótko, do włączenia Łęczycy i okolic do III Rzeszy. Po przyłączeniu Łęczycy do Kraju Warty dn. 10 XI 1939 r., zastąpiony został przez nadzorcę rządów -miejscowego volksdeutsch O. Kaussa (podpis wymienionego w zachowanych plakatach). Sprawował tę funkcję krótko i ustąpił miejsca Niemcowi z III Rzeszy- W. Jostowi.  Urząd Komisarycznego burmistrza, a od 1 I 1942 r. burmistrza Łęczycy, piastował on do końca okupacji. Uczestniczył w utworzeniu getta żydowskiego i w zagładzie jego mieszkańców.

Hitlerowska polityka narodowościowa w tzw. Kraju Warty podporządkowana została naczelnemu celowi, jakim było szybkie i całkowite zniemczenie tego obszaru. W praktyce oznaczało to stosowanie na wielką skalę polityki wysiedleńczo-osadniczej.

Szczególny nacisk w działaniach germanizacyjnych Niemcy położyli na obszary w tzw. „pasie przygranicznym” z GG. Dzięki tym działaniom daleko idącym procesem depolonizacji i dejudaizacji został poddany powiat łęczycki sąsiadujący z GG^[1].

Wystawa jest próbą ukazania współczesnemu odbiorcy ingerencji niemieckiej administracji okupacyjnej w życie polskiego społeczeństwa. Ma to na celu przybliżenie atmosfery okupacyjnej rzeczywistości i przedstawienie często nieznanych dokumentów, które odzwierciedlają ówczesną sytuację. Jednym z zewnętrznych przejawów działalności niemieckiego aparatu administracyjnego i policyjnego były afisze, plakaty, obwieszczenia okupacyjne. To właśnie za ich pośrednictwem niemieckie władze okupacyjne rozpowszechniały swe rozporządzenia, a także uprawiały propagandę.

Pierwsze plakaty okupanta, które pojawiły się na ulicach, były wcześniej przygotowane na terenie III Rzeszy. Były to druki uniwersalne do  rozprowadzania na całym okupowanym terenie. Pojawiały się też materiały bardziej szczegółowe, które były drukowane in blanco, z pozostawionymi okienkami do uzupełnienia odręcznego. Charakterystyczną cechą plakatu była dwujęzyczność  – na jednym arkuszu tekst w języku polskim i języku niemieckim. Afisze były zazwyczaj wywieszane w miejscach publicznych, aby wzbudzić strach wśród ludności polskiej i żydowskiej. Z tego też powodu drukowane były w jaskrawym kolorze – przeważnie różowym i czerwonym, rzadziej pomarańczowym.

Prezentowane obwieszczenia przyporządkowane zostały do 5 grup: mobilizacja powszechna społeczeństwa, polityka okupanta dotycząca spraw wojskowych, polityka okupanta dotycząca ewidencji ludności, sprawy sanitarne, akcje antyżydowskie, inne ograniczenia codziennego życia.

Wśród prezentowanych plakatów na uwagę zasługuje plakat o mobilizacji powszechnej zarządzonej przez Prezydenta Rzeczypospolitej z 30 sierpnia 1939 r. Ogłoszenie miało bardzo ważne znaczenie gdyż wskazywało na gotowość potencjału wojskowego do działań. Plan mobilizacyjny pełnił istotną rolę w strategii polskiej i miał stać się ,,najlepszą bronią armii’’ w 1939 r. Kolejne plakaty to plakaty okupanta ograniczające życie w Polsce, które informowały  ludność m.in. o  posiadaniu urzędowych zezwoleń na zakup towarów tkackich, obuwia, skóry i mydła z wyjątkiem sklepów żydowskich. Inne nakazywały  właścicielom sklepów wieszać szyldy zgodne z wzorem niemieckim oraz  ograniczały możliwość przemieszczania ludności żydowskiej. Wśród afiszy ważne miejsce zajmowało zarządzenie w sprawie regulacji komunikacyjnej. Niektóre informacje przekazywane ludności dotyczyły kwestii sanitarnych tzn. utrzymania porządku i walki z tyfusem.

Niniejsza wystawa prezentuje jedynie część materiałów archiwalnych, zgromadzonych w łęczyckim archiwum. Mamy nadzieję, że zachęci ona miłośników historii do odwiedzenia łęczyckiego Archiwum i obcowania z historią w sposób aktywny.

Wstęp i opis dokumentów Jolanta Górska-Sieradzka, Ewelina Markiewicz

Współpraca w zakresie skanowania – Tomasz Chodorowski

[1] Baranowski J., Zarachowicz W., Zduńczyk J, „Łęczyca. Dzieje miasta”, [red.] R. Rosin, Łęczyca 2001 , s. 432, 435-437, 443-445