Z okazji Międzynarodowego Dnia Archiwów wspólnie z Towarzystwem Naukowym Płockim zapraszamy do zapoznania się z cyfrową wersją Atlasu Radziwiłłowskiego. Ten bezcenny obiekt wpisany został w bieżącym roku na Polską Listę Krajową Programu UNESCO „Pamięć Świata” (4 edycja).
Mappy Hrabstwa Bialskiego z folwarkami y wsiami do niego należącemi Dóbr Jaśnie Oświeconego Xięcia JMC Hieronima Radziwiłła […] z wymiaru geometrycznego sporządzone 1781 roku [przez Leonarda Targońskiego], zwane potocznie Atlasem Radziwiłłowskim, przechowywane są w zbiorach Biblioteki im. Zielińskich Towarzystwa Naukowego Płockiego [sygn. A. 223]
Jest to jedyny egzemplarz w Polsce i na świecie, stanowiący bezcenne źródło kartograficzne dla rekonstrukcji XVIII-wiecznego kształtu przestrzennego Południowego Podlasia.
W skład tego dzieła kartograficznego wchodzi 50 wielkoformatowych map, nie licząc okazałej karty tytułowej i „Regestru”. Własnoręcznie wyrysował i pokolorował je Leonard Targoński, komornik ziemi łomżyńskiej i geometra królewski, tworząc bezcenne źródło informacji geograficznych i historycznych o mieście Biała, tamtejszym – nieistniejącym już – zamku i zamkowym folwarku, oraz rozległych przyległościach. Wszystkie z map odznaczają się szczegółowością w odwzorowaniu budowli miejskich, sieci dróg, cieków wodnych, a nawet zadrzewień i przydrożnych alei drzew, do czego dodać należy niemałą wartość artystyczną kartuszy legend – ozdobionych m.in. okazałymi panopliami i herbami Radziwiłłowskimi. Niemal wszystkie plansze są oznaczone datą roczną i miesięczną; na stronie tytułowej widnieje rok „1781”, jednak poszczególne mapy sporządzone były na przestrzeni kilku lat – od 1777 do 1782 r. Najpóźniejszą z nich jest mapa generalna hrabstwa, sporządzona w skali 1 : 93.000 i z racji swej precyzji uznawana za badawczo najcenniejszą.
Jak zauważył prof. Arkadiusz Wagner „w istocie trudno w rodzimych, tak strasznie przetrzebionych zbiorach, o równie piękne i okazałe polonicum kartograficzne (…) /A. Wagner, Dwieście artefaktów na dwusetlecie Towarzystwa Naukowego Płockiego, Płock 2020, s. 252/
