Z okazji przypadającej w tym roku 100. rocznicy zwycięstwa nad bolszewikami zapraszamy do zapoznania się z wystawą wirtualną dokumentów z zasobu Archiwum Państwowego w Płocku Oddział w Kutnie pt. “Nie może zabraknąć nikogo!”. Na wystawie zaprezentowane zostały obwieszczenia i plakaty, za pomocą których w latach 1919-1920 przekazywane były bieżące informacje ogółowi społeczności kutnowskiej. Poza rolą informacyjną, plakaty miały podnosić ducha narodu w krytycznym momencie dziejowym oraz mobilizować społeczeństwo do walki z Rosją sowiecką w obliczu zagrożonej, dopiero co odzyskanej niepodległości. W odezwach ukazujących się w okresie wojny polsko-bolszewickiej zwracano się do mieszkańców, odwołując się do uczuć patriotycznych i religijnych.
Poza plakatami i obwieszczeniami, które miły charakter ogólnopolski, na uwagę zasługują materiały ściśle dotyczące regionu kutnowskiego, w tym wieców, spotkań, egzekucji za dezercję i apeli do mieszkańców Kutna, w tym także do ludności żydowskiej. Materiały te obejmują również tematykę późniejszej odbudowy państwa polskiego oraz plebiscytów na Śląsku i Warmii i Mazurach. Te, tzw. materiały ulotne, rozwieszane były na słupach ogłoszeniowych i w miejscach publicznych. Część z nich dawana była na tzw. wybębnienie przez strażnika miejskiego. W ten oto prosty sposób, informacja przeczytana-dla tych co umieli czytać lub wybębniona na rynku przed ratuszem rozchodziła się lotem błyskawicy, przekazywana z ust do ust po najdalszych zakątkach miast, wsi i przysiółków. Wszystkie zaprezentowane materiały pochodzą z zespołu Akta miasta Kutna. Tytuł wystawy zaczerpnięto z odezwy do pracowników państwowych i komunalnych miasta Kutna: „ Ojczyzna nasza zagrożona! (…)nie może zabraknąć nikogo, wszyscy winniśmy stanąć w szeregach jak jeden mąż na rozprawę z wrogiem”.
Dokumenty podzielone są tematycznie. Od numeru 1 do 33 zobaczymy plakaty dotyczące wojny 1920 roku w różnych jej aspektach. Od numeru 34 do 40 przedstawiliśmy wyroki za dezercję. Z kolei plakaty i odezwy dotyczące pożyczek na odbudowę Polski od numeru 41 do 60. Wreszcie kwestie gospodarcze dotyczące powiatu kutnowskiego w kontekście działań wojennych 1920 r. i nie tylko można obejrzeć od numeru 61.
KUTNO 1920
Od początku 1919 roku, odradzająca się Rzeczpospolita toczyła niewypowiedzianą wojnę z bolszewicką Rosją. Latem 1920 roku sytuacja państwa polskiego wydawała się dramatyczna. Oddziały Armii Czerwonej podeszły pod Warszawę. W reakcji na trudną sytuację na froncie, w dniu 1 VII 1920 r. Sejm powołał Radę Obrony Państwa, składającą się z przedstawicieli parlamentu, rządu i władz wojskowych. Na jej czele stanął Józef Piłsudski, który wystąpił z apelem do społeczeństwa o pomoc dla wojska. Rząd i władze wojskowe ogłosiły pełną mobilizację. W szeregi armii polskiej wstąpiło około 100 tys. ochotników. Oddawano pieniądze i kosztowności, wspierając Fundusz Obrony Państwa.
W dniu 7 lipca na zebraniu inteligencji w Kutnie podjęto decyzję o utworzeniu Powiatowej Rady Obrony Państwa, a w uchwalonej wówczas rezolucji do Rady Ministrów domagano się likwidacji związków i partii komunistycznych.
Dnia 8 lipca w Warszawie powstał Obywatelski Komitet Wykonawczy Obrony Państwa na czele z gen. Józefem Hallerem. Komitet wyznaczył pełnomocników wojewódzkich i powiatowych, który mieli za zadanie zająć się sprawami obrony państwa. W Kutnie pełnomocnikiem powiatowym został wybitny lekarz i społecznik- dr Antoni Troczewski. W skład komitetu weszli również: sekretarz J.Gąsior, pełnomocnik finansowy F.Wąsowski, członkowie: Józef Grabowski, Witold Jałowiecki, Stanisław Jasiukowicz, Tomasz Klepa, J.Krakus, ks. Jan Lewicki, Jan Łukawski, Feliks Michałowski, Aleksander Podlasiak, Antoni Wiśniewski, oraz Jan Zdziennicki. Również 8 lipca w pobliskiej cukrowni „Konstancja” powołano do życia miejscowy Komitet Obrony Państwa.
W dorobku Obywatelskiego Komitetu Obrony Państwa znalazły się różnorodne inicjatywy i działania: m.in. organizowanie wieców i zebrań propagujących „Pożyczkę Odrodzenia”-ofiarodawcy mogli znaleźć swe nazwiska na łamach „Tygodnika Kutnowskiego”, werbunek do armii, do której wstąpiło 410 ochotników z Kutna. Ponadto powołano do życia Straż Obywatelską, której komendantem powiatowym został Józef Szymański, a komendę miejską w Kutnie objął Karol Kostro. Formacja ta liczyła około 100 osób. Komitet starał się konsolidować lokalne społeczeństwo, apelował o zaniechanie sporów politycznych w obliczu zagrożenia bytu państwowego odradzającej się Rzeczpospolitej.
11 lipca przez Kutno przemaszerował pochód z udziałem ochotników, wyrażających gotowość do walki z „czerwoną zarazą” . Z balkonu ratusza płomienne mowy wygłaszali posłowie Witold Staniszkis i Tadeusz Wojda, zachęcając młodych ludzi do wstępowania w szeregi wojska polskiego.
12 lipca Rada Miejska stosowną uchwałą zaapelowała do mieszkańców miasta o wstępowanie w szeregi Armii Ochotniczej, dowodzonej przez gen. Józefa Hallera. Na rozkaz komendanta Hufca Harcerskiego, Stefana Woyczyńskiego, do służby wojskowej zgłosiło się ponad 100 harcerzy ze Szkoły Rolniczej w Mieczysławowie i Gimnazjum im. J. H. Dąbrowskiego w Kutnie. Od połowy lipca na terenie powiatu kutnowskiego pojawiły się plakaty informujące o stanie wyjątkowym. Z upływem kolejnych dni i postępem wojsk bolszewickich zbliżających się każdym dniem do linii Wisły, pojawiło się wielkie wyczekiwanie na dalszy rozwój wydarzeń oraz mobilizacja społeczności kutnowskiej do obrony młodego państwa.
Nie wszyscy mieszkańcy Kutna i ziemi kutnowskiej utożsamiali się z patriotyczną postawą w obliczu zagrożenia, miejscowi komuniści polscy i żydowscy prowadzili działalność antypolską. KPRP zgromadziła około 200 uczestników manifestacji przeciwko wojnie z bolszewikami. W obawie przed aktami dywersji władze powiatu dokonywały aresztowań wśród członków żydowskiej partii Bund i wśród kutnowskich komunistów. Jednak część społeczności żydowskiej miasta stanęła solidarnie po stronie swojej ojczyzny zwracając się w tym duchu do swoich współbratymców.
Podczas bitwy warszawskiej w Kutnie znalazło schronienie kilkanaście tysięcy uchodźców a po odniesionym zwycięstwie nad Armią Czerwoną miasto kilkakrotnie organizowało uroczyste powitanie powracających z frontu żołnierzy wojska polskiego.
Kutno ocalało z tej strasznej pożogi. Armia bolszewicka znalazł się zaledwie 60 kilometrów od miasta, za Wisłą, której dzięki bohaterskiej obronie Płocka nie zdołała przekroczyć.
Wstęp, opis i wybór dokumentów: Jolanta Leśniewska
Współpraca: Monika Żabowska
Strona tytułowa wystawy
1. Obwieszczenie Ministerstwa spraw Wewnętrznych 7.07.1920 w sprawie składania deklaracji o posiadaniu przedmiotów niezbędnych dla zaopatrzenia armii w odzież. APK. AMK, sygn. 161, k. 276
2. Apel Sztabu Generalnego i Dowództwa Okręgowego Łódzkiego w sprawie składania sprzętu saperskiego w celu obrony Ojczyzny. APK. AMK, sygn. 161, k. 291
3. Obwieszczenie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych 15.07.1920 w sprawie utarty prawa przez dezerterów do korzystania z ustawy o wykonaniu reformy rolnej .APK. AMK, sygn. 161, k. 280
4. Ogłoszenie Dowództwa Okręgu Łódzkiego o zaciągu ochotników do sił technicznych i pomocniczych Budownictwa Wojskowego. APK. AMK, sygn. 161, k. 285
5. Ogłoszenie w przedmiocie wyjaśnienia dekretu o abolicji za samowolne opuszczenie szeregów z dnia 20.07.1920. APK. AMK, sygn. 161, k. 259
6. Ogłoszenie Gen. J. Leśniewskiego w sprawie wprowadzenia sądów doraźnych z dn. 23.07.1920. APK. AMK, sygn. 161, k. 322
7. Ogłoszenie Gen. J. Leśniewskiego w sprawie wprowadzenia sądów doraźnych z ostrzeżeniem przed popełnieniem przestępstwa dezercji generał podporucznika dowódcy Okręgu Łódzkiego z dn. 26.07.1920. APK. AMK, sygn. 161, k. 264
8. Nakaz dla mieszkańców i uchodźców ziem litewsko-białoruskich o zgłaszanie się do biur zaciągowych w celu wstąpienia do armii polskiej i walki z najeźdźcą. APK. AMK, sygn. 161, k. 323
9. Obwieszczenie o zabezpieczeniu bytu rodzinom ochotników. APK. AMK, sygn. 161, k. 260
10. Obwieszczenie o przepisach dotyczących werbunku do Armii Ochotniczej z 4.07.1920 wraz z informacją Starosty kutnowskiego o Komisji Zaciągowej w Kutnie. APK. AMK, sygn. 161, k. 304
11. Odezwa premiera Wincentego Witosa z 30.07.1920 do włościan wzywająca do wstępowania do armii polskiej i brony Ojczyzny. APK, AMK, sygn. 161, k. 324
12. Odezwa Rady Obrony Państwa na Województwo Łódzkie z 1.08.1920 wzywająca do zgłaszania się w szeregi armii polskiej. APK. AMK, sygn. 161, k. 321
13. Odezwa Władysława Raczkiewicza kierownika Biura Organizacyjnego Oddziałów Ochotniczych Kresowych z 1.08.1920 wzywająca do zaciągu do Oddziałów Kresowych. AMK, sygn. 161, k. 309
14. Odezwa Władysława Raczkiewicza szefa Zarządu Terenów Przyfrontowych i Etapowych wzywająca do walki z najazdem bolszewickim: Do kolegów wspólnej pracy na Ziemi Mińskiej z dnia 6.08.1920. APK. AMK, sygn. 161, k. 253
15. Obwieszczenie Komendanta Straży Obywatelskiej na powiat kutnowski Józefa Szymańskiego z sierpnia 1920 r. z wezwaniem do wstępowania w szeregi S.O. APK. AMK, sygn. 161, k. 265
16. Odezwa Naczelnika Państwa i Naczelnego Wodza Józefa Piłsudskiego z 3.07.1920 wzywająca do obrony Ojczyzny przed śmiertelnym wrogiem .APK. AMK, sygn. 161, k. 314
17. Wezwanie Obywatelskiego Komitetu Wykonawczego Obrony Państwa do walki o zagrożoną niepodległość Ojczyzny. APK. AMK, sygn. 161, k. 288
18. Obwieszenie Ministerstwa Spraw Wojskowych zn18.12.1919 w sprawie zarządzenia spisu wszystkich byłych podoficerów. APK. AMK, sygn. 161, k. 284
19. Rozporządzenie Ministra Spraw Wojskowych w sprawie powołania roczników 1885-1889 do służby wojskowej. APK. AMK, sygn. 161, k. 310
20. Rozporządzenie Ministra Spraw Wojskowych w sprawie powołania roczników 1889-1895 do służby wojskowej. APK. AMK, sygn. 161, k. 293
21. Rozporządzenie Ministra Spraw Wojskowych w sprawie powołania roczników 1890-1894 do służby wojskowej. APK. AMK, sygn. 161, k. 319
22. Obwieszczenie z 6.08.1920 o mianowaniu gen. Franciszka Latinika Gubernatorm Wojskowym m. st. Warszawy i przyległych powiatów. APK. AMK, sygn. 161, k. 294
23. Odezwa Obywatelskiego Komitetu Wykonawczego Obrony Państwa z 10.09.1920 o ofiarność społeczeństwa polskiego na rzecz walczącej z bolszewikami armii polskiej. APK. AMK, sygn. 161, k. 315
24. Odezwa Ministra Spraw Wojskowych 20.08.1920 w sprawie wsparcia żołnierzy walczących na froncie paczkami. APK. AMK, sygn. 161, k. 334
25. Rozkaz do wszystkich harcerzy i harcerek powiatu kutnowskiego. Sierpień 1920. APK. AMK, sygn. 161, k. 270
26. Odezwa władz gminy żydowskiej w Kutnie do ludności żydowskiej z wezwaniem do obrony Ojczyzny. APK. AMK, sygn. 161, k. 274
27. Ogłoszenie Powiatowego Komitetu Obrony Państwa w Kutnie o wiecu obrony ojczyzny w dn. 8.08.1920.APK. AMK, sygn. 161, k. 275
28. Informacja o Biurze Werbunkowym do Ochotniczych Oddziałów Kresowych we Włocławku. APK. AMK, sygn. 161, k. 278
29. Wezwanie skierowane do pracowników państwowych i komunalnych do zgłaszania się w szeregi obrońców Ojczyzny. APK. AMK, sygn. 161, k. 282
30. Ogłoszenie o nadzwyczajnym zgromadzeniu członków Kooperatywy Pracowników Państwowych w dn. 25.07.1920. APK. AMK, sygn. 161, k. 306
31. Odezwa władz miejskich Kutna w sprawie pomocy dla Wilna. Listopad 1920. APK. AMK, sygn. 161, k. 307
32. Ogłoszenie o odczycie w dn. 20.07.1920 na cele dobroczynne ks. Tomasza Lipeckiego o Żydach. APK. AMK, sygn. 161, k. 279
33. Ogłoszenie o wiecu protestacyjnym przeciw krzywdzącemu Polskę terminowi plebiscytu na Warmii i Mazurach w dn. 4.07.1920. APK. AMK, sygn. 161, k. 282
34. Dekret Naczelnika Państwa i Naczelnego Wodza Józefa Piłsudskiego z 20.07.1920 o dezercji. APK. AMK, sygn. 161, k. 283
35. Ogłoszenie o wykonaniu wyroku Wojskowego Sądu Doraźnego w Kutnie za dezercję. 23.08.1920. APK. AMK, sygn. 161, k. 298
36. Ogłoszenie o wykonaniu wyroku śmierci Wojskowego Sądu Doraźnego w Kutnie za dezercję. 25.08.1920. APK. AMK, sygn. 161, k. 268
37. Ogłoszenie o wykonaniu wyroku śmierci Wojskowego Sądu Doraźnego w Kutnie za dezercję. 15.09.1920. APK. AMK, sygn. 161, k. 295
38. Ogłoszenie o wykonaniu wyroku Wojskowego Sądu Doraźnego za dezercję. 30.08.1920. APK. AMK, sygn. 161, k. 266
39. Ogłoszenie o wykonaniu wyroku Wojskowego Sądu Doraźnego w Kutnie za dezercję. 29.11.1920. APK. AMK, sygn. 161, k. 272
40. Ogłoszenie o wykonaniu wyroków śmierci Wojskowego Sądu Doraźnego na terenie całego kraju za dezercję. 29.11.1920. APK. AMK, sygn. 161, k. 312
41. Ogłoszenie Ministerstwa Skarbu w sprawie wypuszczenia pożyczek państwowych. Pożyczka Odrodzenia Polski. APK. AMK, sygn. 161, k. 320
42. Ogłoszenie Ministerstwa Skarbu w sprawie asygnaty Pożyczki Państwowej z czerwca 1920 r. APK. AMK, sygn. 161, k. 130
43. Warunki subskrypcji Pożyczki Odrodzenia. 1920. APK. AMK, sygn. 161, k. 232
44. Ulotka Warszawskiego Komitetu Propagandy Pożyczki Państwowej zachęcająca od kupna Pożyczki Odrodzenia. APK. AMK, sygn. 161, k. 233.
45. Odezwa Powiatowej Rady Ludowej PSL „Do braci włościan!” z czerwca 1920 r. w sprawie Pożyczki Odrodzenia. APK. AMK, sygn. 161, k. 289
46. Plakat -Pożyczka Odrodzenia Polski. APK. AMK, sygn. 161, k. 286
47. Plakat – „Zburzone nasze fabryki…..Pożyczka Odrodzenia Polski. APK. AMK, sygn. 161, k. 300
48. Plakat -Pożyczka Odrodzenia Polski aut. Siestrzencewicza Wilno. Art. Graf. „Sztuka” Toruń. APK. AMK, sygn. 161, k. 325
49. Plakat –„To zostawił nam wróg…Pożyczka Odrodzenia Polski” . Aut. A. Grzybowski. APK. AMK, sygn. 161, k. 326
50. Plakat – „Okręty polskie… Pożyczka Odrodzenia Polski”. Aut. A. Grzybowski. APK. AMK, sygn. 161, k. 327
51. Plakat -Pożyczka Odrodzenia Polski. Litografia W. Główczyńskiego. APK. AMK, sygn. 161, k. 335
52. Plakat „Spieszcie z pożyczką” sygnowany Z.G. APK. AMK, sygn. 161, k. 337
53. Odezwa do ludności żydowskiej w RP wzywająca do zakupu Pożyczki Odrodzenia Polski. AMK, sygn. 161, k. 330
54. Ulotka w sprawie przedłużenia subskrypcji Pożyczki Odrodzenia Polski. APK. AMK, sygn. 161, k. 301
55. Ulotka w sprawie zakończenia terminu zakupu Pożyczki Odrodzenia Polski. APK. AMK, sygn. 161, k. 308
56. Plakat propagujący Państwową Pożyczkę Premiową 1920. APK. AMK, sygn. 161, k. 232
57. Odezwa Warszawskiego Komitetu Propagandy Pożyczki Państwowej z lipca 1920 wzywająca do zakupu pożyczki jako obowiązku patriotycznego. APK. AMK, sygn. 161, k. 317,
58. Odezwa Rządu PR w sprawie pożyczki państwowej. APK. AMK, sygn. 161, k. 318
59. Ulotka propagująca państwową pożyczkę premiową tzw. Milionówkę. APK. AMK, sygn. 161, k. 302
60. Ulotka z przyśpiewką propagująca państwową pożyczkę premiową tzw. Milionówkę. APK. AMK, sygn. 161, k. 303
61. Obwieszczenie starosty Kutnowskiego w sprawie zakazu spożycia napojów alkoholowych z 18.09.1920. APK. AMK, sygn. 161, k. 255
62. Ogłoszenie Starosty Powiatu Kutnowskiego w sprawie rekwizycji przyrządów optycznych na potrzeby wojska 1920. APK. AMK, sygn. 161, k. 257v
63. Obwieszczenie Starosty Kutnowskiego „o obowiązku osobistych świadczeń wojennych dla osób płci obojga w wieku od 17-tu do 50-ciu lat życia” z 20.03.1920. APK. AMK, sygn. 161, k. 261
64. Obwieszczenie Starosty Kutnowskiego z 15.07.1920 o wprowadzeniu stanu wyjątkowego. APK. AMK, sygn. 161, k. 316
65. Obwieszczenie Starosty Kutnowskiego z 22 lipca w sprawie składania deklaracji o posiadaniu materiałów samochodowych. APK. AMK, sygn. 161, k. 271
66. Obwieszczenie Starosty Kutnowskiego z sierpnia 1920 w sprawie składania broni i amunicji na potrzeby wojska. APK. AMK, sygn. 161, k. 273
67. Odezwa Starosty Kutnowskiego z 3.09.1920 w sprawie daniny społeczeństwa powiatu kutnowskiego na rzecz armii polskiej. APK. AMK, sygn. 161, k. 313
68. Ogłoszenie rozsyłane do sąsiednich powiatów o mającym się odbyć 18 marca 1920 w Kutnie jarmarku półprostym. APK, AMK, sygn. 161
69. Ogłoszenie rozsyłane do sąsiednich powiatów o mającym się odbyć10 czerwca 1920 w Kutnie jarmarku. APK. AMK, sygn. 161, k. 122
70. Obwieszczenie Inspektora Skarbowego na powiat kutnowski o zawiązaniu „Centrali wyłącznego skupu liści tytoniowych” w Warszawie, 9.02.1921. APK. AMK, sygn. 161, k. 262
71. Obwieszczenie kutnowskich władz skarbowych o warunkach uprawy tytoniu z 24.02.1920 r. APK. AMK, sygn. 161, k. 105
72. Obwieszczenie kutnowskich władz skarbowych w sprawie skupu liści tytoniowych dla monopolu państwowego. 10.02.1920 r. APK. AMK, sygn. 161, k. 90
73. Obwieszczenie Izby Skarbowej w Warszawie w sprawie podatku przemysłowego. APK. AMK, sygn. 161, k. 269
74. Odezwa Ministra Rolnictwa o przestrzeganie przepisów sanitarnych w związku z zarazą bydła rogatego. APK. AMK, sygn. 161, k. 256
75. Obwieszczenie Izby Skarbowej w Warszawie w sprawie podatku od sprzedaży przedmiotów zbytku 9.10 1920 r. APK. AMK, sygn. 166, k. 130
76. Apel do społeczeństwa o przestrzeganie przepisów podatkowych w kontekście dobra Skarbu Narodowego. APK. AMK, sygn. 161, k. 284
77. Obwieszczenie magistratu płockiego w sprawie opłat rogatkowych z 20 05.1920. APK. AMK, sygn. 161, k. 116
78. Odezwa Premiera W. Witosa z 26.07.1920 do urzędników państwowych w sprawie uczciwego i sumiennego wykonywania swoich obowiązków dla dobra Państwa i obywateli. APK. AMK, sygn. 161, k. 311
79. Plakat propagandowy American Y.M.C.A. Aut. Edwarda Lessera “Mniej gadania. Więcej czynu”. APK. AMK, sygn. 161, k. 336